Słowniczek terminów szerzących nienawiść

Ableizm

Dyskryminacja osób niepełnosprawnych ze względu na ich niepełnosprawność. Innymi słowy, jest to niedocenianie i ciemiężenie osób („Ja mogę to zrobić, a ty nie”) oraz formułowanie niepoprawnych/nieuzasadnionych założeń dotyczących niepełnosprawności. To przekonanie, że tylko osoby sprawne są „normalne”. Ableizm jest zwykle zachowaniem systemowym wyrażanym poprzez uwagi werbalne, komentarze, negatywne i uwłaczające wypowiedzi na temat niepełnosprawności. Ableizm można również zdefiniować jako sytuację, w której zdolności osoby są oceniane zgodnie ze społecznie skonstruowanym postrzeganiem tego, kim jest „normalna” osoba (jak dana osoba powinna się zachowywać, wyglądać i działać) oraz kiedy praktykowana jest dyskryminacja, jeśli dana osoba nie wpasowuje się w tę definicję.

Przykłady: komentarze werbalne podczas używania wyrażeń o znaczeniu medycznym (np. „Czy jesteś głuchy?”, „Dzisiaj ma chorobę afektywną dwubiegunową”); dokonywanie nieuzasadnionych założeń dotyczących tego, co osoba niepełnosprawna może, a czego nie może robić; nadopiekuńczość i z góry założony pogląd, że osoba niepełnosprawna nie może sama o siebie zadbać.

Antysemityzm

Wrogość i uprzedzenia wobec Żydów, ich grup religijnych (judaizm) i etnicznych. Antysemityzm obejmuje wszelkie negatywne wypowiedzi wobec Żydów, od indywidualnej nienawiści po brutalne prześladowania grupy lub jej poszczególnych członków. Koncepcję tę można podzielić na trzy kategorie: 1) antysemityzm religijny, skierowany przeciwko wyznawcom religii judaizmu; 2) antysemityzm rasowy, skierowany przeciwko narodowi żydowskiemu; oraz 3) nowy, nowoczesny antysemityzm (związany z antysyjonizmem, tj. przeciwko państwu Izrael i jego polityce zagranicznej).

Przykłady obejmują: założenia, że Żydzi są bogaci i posiadają kontrolę (tj. kontrolują banki, media i inne sektory); komentarze dotyczące wyglądu („wyglądasz jak Żyd”); brutalne ataki w sklepach z koszerną żywnością, synagogach, itp.

Bifobia

Irracjonalny i nieuzasadniony strach przed biseksualizmem (orientacja seksualna, w której odczuwany jest pociąg seksualny do obu płci – mężczyzn i kobiet), uprzedzenia, obrzydzenie, nienawiść i/lub pogarda lub dyskryminacja wobec osób biseksualnych na poziomie osobistym lub instytucjonalnym. Bifobia może być również samoistna – może być rozumiana jako zaprzeczenie orientacji seksualnej, przymusowa próba pogodzenia się z heteroseksualnością jako jedyną słuszną orientacją seksualną.

Przykłady obejmują: zaprzeczanie, że taka orientacja seksualna może istnieć („Kochaj kobiety lub kochaj mężczyzn”); wrogie komentarze kwestionujące realność takiej orientacji seksualnej; groźby i obelgi online; itp.

Ageizm

Stereotypy, uprzedzenia i dyskryminacja wiekowa. Może być również wyrażany w negatywnych przedstawieniach osób w określonym wieku (zwykle starszych) w mediach, w wystąpieniach polityków, itp.

Przykłady: zwolnienie z powodu wieku, odmowa ubezpieczenia w określonym obszarze (np. samochód, podróż) z powodu wieku wnioskodawcy, itp.

Homofobia

Irracjonalny i nieuzasadniony strach przed homoseksualizmem (lub osobami homoseksualnymi), uprzedzenia, obrzydzenie, okazywanie nienawiści i/lub pogardy lub dyskryminacja wobec osób homoseksualnych na poziomie osobistym lub instytucjonalnym. Homofobia może być również samoistna – może być rozumiana jako zaprzeczenie orientacji seksualnej, przymusowa próba pogodzenia się z heteroseksualnością jako jedyną słuszną orientacją seksualną.

Przykłady obejmują: różne przestępstwa z nienawiści wobec homoseksualistów; ataki na organizacje reprezentujące interesy homoseksualistów (np. podpalanie drzwi); szpecenie symboli LGBT+, itp.

Lesbofobia

Zobacz homofobia. Lesbofobia to homofobia skierowana przeciwko homoseksualnym kobietom. Terminem tym określa się dyskryminację wielokrotną (intersekcjonalność), gdzie dyskryminacja opiera się nie tylko na orientacji seksualnej (homoseksualizm), ale również na płci (kobiety).

Heteroseksizm

Przekonanie, że każdy powinien być heteroseksualny; potępienie osób, które nie są heteroseksualne. Heteroseksizm można również rozumieć jako „wyższość” heteroseksualności nad innymi orientacjami seksualnymi.

Przykłady obejmują wspieranie „przywileju heteroseksualnego” („Ja jestem normalny, Ty nie jesteś”), unikanie dyskusji o homoseksualizmie w szkołach i innych miejscach publicznych, ponieważ są postrzegany jako temat „wrażliwy” i może złościć innych, tj. heteroseksualistów.

Islamofobia

Dyskryminacja społeczności religijnej – muzułmanów – ze względu na wyznawaną religię. Islamofobię zazwyczaj utożsamia się z nieuzasadnionym strachem, uprzedzeniami i nienawiścią do tej wspólnoty religijnej oraz brakiem tolerancji wobec muzułmanów i ich praktyk religijnych. Często wyraża się to w kategoriach postrzegania religii islamu jako jedynego źródła terroryzmu, bez odróżniania go od radykalnego islamizmu (fundamentalistów muzułmańskich).

Przykłady obejmują przemoc wobec muzułmanów, wandalizm i brutalne ataki na meczety i wiernych.

Klasycyzm

Akty dyskryminacyjne na poziomie instytucjonalnym, kulturowym lub indywidualnym, które pokazują, że dana osoba jest oceniana na podstawie klasy społeczno-ekonomicznej, pochodzenia, rodzaju pracy, poziomu wykształcenia, itp. Klasyfikowanie zwykle wiąże się z przypisywaniem pewnych uprzedzonych cech i umiejętności istoty ludzkiej oraz zróżnicowane traktowanie ludzi ze względu na ich pozycję społeczną.

Przykłady: oczernianie osób z niższych klas społeczno-ekonomicznych; wrogość wobec osób z mniejszym kapitałem ekonomicznym.

Ksenofobia

Dosłownie z greki: strach przed obcokrajowcami (xenos) (phobos). Nieuzasadniony strach i/lub niechęć do nieznajomych lub nieznajomych, którzy różnią się od reszty społeczeństwa. Istnieją dwa główne obiekty ksenofobii: grupy jednostek i elementy kulturowe. W pierwszym przypadku ksenofobia oznacza dyskryminację grupy ludzi (najczęściej imigrantów), stygmatyzację i wrogie gwałtowne reakcje. Najbardziej brutalnym wyrazem takiej ksenofobii jest ludobójstwo. W drugim, ksenofobii kulturowej, nienawiść jest zwykle skierowana na określony element kulturowy. Ta nienawiść sprzyja wrogości wobec obcokrajowców i osób posługujących się innymi językami.

Przykłady obejmują: oskarżanie obcokrajowców z regionu azjatyckiego o sprowadzanie i rozprzestrzenianie koronawirusa w kraju i usuwanie ich na początku pandemii Covid-19.

Mizoandria

Dosłownie z greckiego: nienawiść (misos) do męża (andros). Uprzedzenia, wrogość i nienawiść do płci męskiej, skrajna forma seksizmu utożsamiana zwykle z radykalnym feminizmem.

Przykładem jest przedstawianie mężczyzn w przestrzeni publicznej (np. w reklamach lub filmach) jako „idiotów”, czyli głupich, niezdolnych do wzięcia odpowiedzialności i zależnych od kobiet (zwykle od żon).

Mizoginia

Dosłownie z greki – nienawiść (misos) do kobiety (gyno). Uprzedzenia, wrogość i nienawiść do płci żeńskiej. Skrajna forma seksizmu, często wykorzystywana do podkreślania wrogich działań mężczyzn wobec kobiet, które kwestionują patriarchalne status quo. W społeczeństwach, w których mizoginia jest powszechna, powszechne są wysokie wskaźniki przemocy (zarówno psychicznej, jak i fizycznej) wobec kobiet.

Przykłady: dewaluowanie kobiet zarówno w przestrzeni prywatnej, jak i publicznej; odmienne traktowanie mężczyzn (bardziej pozytywnie, z większym szacunkiem) i kobiet (bardziej negatywnie).

Rasizm

Przekonanie, że wrodzone różnice biologiczne między rasami prowadzą do osiągnięć kulturowych lub indywidualnych, że jedna rasa jest wyższa od innej, a zatem uprawniona do rządzenia gorszą rasą. Innymi słowy, rasizm prowadzi do dyskryminacji i uprzedzeń poprzez kategoryzowanie ludzi jako należących do określonej rasy (biała, ciemnoskóra, itp.), a także do innych kolorów skóry i pochodzenia etnicznego. W niektórych przypadkach rasizm może być postrzegany jako forma ksenofobii. Może również wyrażać się poprzez nietolerancję, tj. ignorowanie, unikanie, lekceważenie, odmowę angażowania się w relacje, nakładanie surowych sankcji prawnych, odmawianie normalnych praw obywatelskich, a nawet przemoc i jawną nienawiść.

Przykłady obejmują ataki z nienawiści na osoby czarnoskóre, nieuzasadnione zwracanie uwagi policji na osoby innych ras (rasizm systemowy), wykluczanie osób o innym kolorze skóry (np. przez odmowę siedzenia obok nich), itp.

Romofobia (antycyganizm)

Dyskryminacja i marginalizacja społeczności romskiej. Romofobię można podzielić na indywidualną (tj. gdy dana osoba ma negatywne i/lub rasistowskie podejście do Romów) oraz instytucjonalną (tj. gdy instytucja odmawia lub unika zajmowania się problemami społeczności etnicznej i podejmuje nieuzasadnione działania wobec Romów). Istnienie takich nieuzasadnionych działań narusza zasady parytetu i równości, dyskryminując społeczność romską wyłącznie ze względu na pochodzenie jej członków.

Przykłady: stereotypowa i często oparta na uprzedzeniach dewaluacja Romów, nazywanie ich złodziejami, przekonanie, że są nierzetelni, niemili, itp.

Seksizm

Forma dyskryminacji, która wynika z przekonania, że jedna płeć jest naturalnie lepsza od drugiej. To przekonanie wiąże się z przyjętymi z góry stereotypami dotyczącymi płci. Seksizm w określonej sytuacji lub obszarze uniemożliwia równość kobiet i mężczyzn oraz ogranicza podstawowe prawa i wolności człowieka.

Przykładami są seksistowskie reklamy pokazujące na przykład mężczyznę uczącego kobietę obsługi określonego urządzenia; obraźliwe uwagi, które w nieuzasadniony sposób kwestionują kompetencje ekspertek w określonej dziedzinie ze względu na ich płeć; itp.

Transfobia

Irracjonalny i nieuzasadniony strach przed niedostosowaniem się do norm płciowych lub ich naruszeniem. Innymi słowy, to strach lub wrogość wobec męskich kobiet, kobiecych mężczyzn, crossdresserów, osób transpłciowych, transseksualistów i innych, którzy nie zgadzają się do przypisywanych przy urodzeniu stereotypów płci.

Przykłady obejmują: celową odmowę odwoływania się do osoby transpłciowej wybranym przez nią imieniem, zamiast tego używania imienia nadanego przy urodzeniu; niezwykle skomplikowany proces zmiany płci (wymagający postępowania sądowego), itp.

Źródła:

Publikacje

Colman, Andrew M. (2015). Słownik psychologii (wyd. 4). Oxford University Press (ableizm, mizoandria, rasizm, seksizm).
Wytyczne metodyczne dotyczące prowadzenia, organizacji i zarządzania postępowaniami przygotowawczymi w sprawie przestępstw motywowanych nienawiścią i mowy nienawiści (antysemityzm, rasizm, transfobia).
Scott, J. (2014). Słownik socjologii. Oxford University Press (Islamofobia).
Selling, J., End, M., et al. (2015). Antycyganizm: co to za słowo?; Materiały z Międzynarodowej Konferencji w Uppsali na temat Dyskryminacji, Marginalizacji i Prześladowania Romów, 23-25 października 2013 r. Cambridge Scholars Publ. ( Romofobia).

Źródła internetowe:

„Co to jest Ageizm?| Dyskryminacja i prawa”, Age UK: https://www.ageuk.org.uk/information-advice/work-learning/discrimination-rights/ageism/(ageizm).
„Czym jest klasizm” | Class Action: https://classism.org/about-class/what-is-classism/(klasizm).
Rada Europy: int/en/web/human-rights-channel/stop-sexism (seksizm) .
Glosariusz i tezaurus równości płci EIGE (bifobia, homofobia, heteroseksizm, seksizm, transfobia).
Międzynarodowa Organizacja Migracji | ‘Ksenofobia’: https://www.iom.int/xenophobia(ksenofobia).
Moje prawa: https://manoteises.lt/straipsnis/rasizmas-ir-ksenofobija/(ksenofobia).
Komisja Przeciw Antycyganizmowi: https://www.minoritet.se/user/motantiziganism/antiziganism/index.html(romofobia).
Krajowa Konferencja na rzecz Wspólnoty i Sprawiedliwości:org/classism-0(klasizm).
Aron, Nina Renata. „Jak wygląda Mizoginia?” The New York Times, 8 marca 2019 r.com/2019/03/08/style/misogyny-women-history-photographs.html(mizoginia).
Niepełnosprawność i ableizm | Organizacja charytatywna dla osób niepełnosprawnych w Wielkiej Brytanii,’ Scope: scope.org.uk/about-us/disablism/(ableizm).
Illing, Sean. „Co mylimy w mizoginii”. Vox, 5 grudnia 2017 r.:com/identities/2017/12/5/16705284/elizabeth-warren-loss-2020-sexism-misogyny-kate-manne(mizoginia).
Światowa Organizacja Zdrowia:int/westernpacific/news/q-a-detail/ageing-ageism.