Pogromcy mitów: 4 fałszywe fakty dotyczące przestępstw motywowanych nienawiścią

Przestępstwa motywowane nienawiścią i mowa nienawiści nadal brzmią jak fikcyjny lub niewystarczająco poważny problem dla niektórych osób na Litwie. Nie rozpoznając zasadniczych cech tych przestępstw, społeczeństwo nie tylko unika wzięcia odpowiedzialności za nietolerancję, ale także podważa krzywdę poniesioną przez słabsze grupy.

Oto cztery powszechne publiczne postawy wobec przestępstw motywowanych nienawiścią oraz wyjaśnienie podstawowych błędów, które popełnia się w ich popieraniu.

Przestępstwa motywowane nienawiścią są takie same jak inne przestępstwa

Przestępstwa motywowane nienawiścią wobec osób ze względu na wiek, płeć, orientację seksualną, niepełnosprawność, rasę, narodowość, język, pochodzenie, status społeczny (przede wszystkim wykształcenie, kwalifikacje i zamożność), religię, przekonania lub poglądy są szczególnym rodzajem przestępczości. To, co odróżnia je od reszty, to motyw. To właśnie z powodu nienawiści odczuwanej do grupy społecznej ten rodzaj przestępstwa jest bardziej niebezpieczny i szkodliwy dla społeczeństwa niż na przykład zakłócanie spokoju, kradzież, niszczenie mienia lub jakiekolwiek inne przestępstwo nie popełnione z powodu nienawiści do konkretnej grupy społecznej.

Przestępstwo motywowane nienawiścią dotyczy tożsamości osoby lub grupy, którą reprezentują. Popełniając przestępstwo motywowane nienawiścią, sprawca wysyła wiadomość, że członkowie tej grupy nie są pożądani w społeczeństwie. Nawet jeśli tylko jedna lub kilka osób zostało dotkniętych przestępstwem motywowanym nienawiścią (np. zaatakowana para gejów), wysyła to sygnał do całej społeczności, że środowisko nie jest dla nich bezpieczne. Ponadto nienawiść jako motyw jest uważana za okoliczność obciążającą. Kara za takie przestępstwo jest surowsza niż byłaby w przypadku braku przestępstwa motywowanego nienawiścią.

Przestępstwa motywowane nienawiścią są uważane za jedną z najbardziej brutalnych form dyskryminacji. Instytucje międzynarodowe zachęcają państwa do traktowania ich bardzo poważnie, jakby tolerowane, a nawet zachęcane, mogą przerodzić się w zbrodnie przeciwko ludzkości (ludobójstwo, wygnanie, itp.).

Mowa nienawiści jest wyrazem wolności słowa

Wolność słowa jest jednym z podstawowych praw człowieka gwarantowanych przez Konstytucję Republiki Litewskiej. Zgodnie z najważniejszym dokumentem w kraju, człowiek może mieć własne przekonania i bez przeszkód je wyrażać. Prawo to jest jednak niezgodne z czynami przestępczymi, takimi jak podżeganie do nienawiści narodowej, rasowej lub innej, przemocy i dyskryminacji.

Mowa nienawiści to wyrażenie, które rozpowszechnia, podżega, promuje lub usprawiedliwia nienawiść wobec osoby lub grupy osób na podstawie ich tożsamości osobistej, takiej jak narodowość, rasa, płeć, itp. Sekcja Kodeksu Karnego, która reguluje podżeganie do nienawiści i dyskryminacje chroni równe prawa jednostki i wolność sumienia. Osoby, które znęcają się, wyśmiewają, stygmatyzują, podżegają do nienawiści lub podżegają do dyskryminacji (i przemocy wobec) grupy ludzi lub osoby należącej do tej grupy, popełniają przestępstwo naruszając równe prawa ofiar, ich honor i godność oraz tworząc zastraszające i przerażające środowisko. Taka osoba podlega karze grzywny, ograniczenia wolności, aresztu lub pozbawienia wolności.

Wolność słowa i wypowiedzi, chociaż jest podstawowym prawem człowieka, nie ma charakteru absolutnego. Kończy się tam, gdzie zaczynają się naruszenia praw innych. Warto zauważyć, że zakaz mowy nienawiści nie jest jedynym uzasadnionym ograniczeniem wolności wypowiedzi. Na przykład informacje publikowane publicznie nie mogą dyskredytować, wyśmiewać ani poniżać osoby ani rozpowszechniać informacji na jej temat, które nie są prawdziwe. Zabronione jest także publikowanie publiczne informacji nawołujących do zmiany ustroju konstytucyjnego Litwy lub zagrażających niepodległości lub integralności terytorialnej kraju. Podżeganie do ataków terrorystycznych, propagowanie pornografii, zniesławianie symboli narodowych, itp. są uważane za informacje wrażliwe.

Zabronione jest „obrażanie tylko gejów”

Przestępstwa z nienawiści dotyczą osoby lub grupy osób, które są bardziej podatne na zagrożenia ze względu na ich historyczny i społeczny kontekst w społeczeństwie. Grupy z historią dyskryminacji, przestępstw z nienawiści i innych form nietolerancji (np. Żydzi, Romowie, osoby niepełnosprawne) są dodatkowo chronione. Identyfikując grupy, które mają być chronione, ważne jest również uwzględnienie aktualnej sytuacji. Według badań opinii publicznej, niektóre społeczności mniejszościowe są nadal nielubiane, postrzegane jako gorsze i nierówne w prawach, dlatego przedstawiciele takich społeczności są bardziej narażeni na ataki słowne lub fizyczne ze względu na swoją tożsamość.

Osoby LGBT (lesbijki, geje, osoby biseksualne i transpłciowe) są nadal jedną z najbardziej pokrzywdzonych grup społecznych. W Internecie pojawia się wiele nienawistnych komentarzy, a ludzie są obrażani, a nawet atakowani na ulicy z powodu ich orientacji seksualnej lub tożsamości płciowej. Ponieważ dyskryminacja, z jaką spotyka się społeczność LGBT, jest szeroko dyskutowana w dominium publicznym (a Litwa jest również krytykowana na arenie międzynarodowej za niezapewnienie równych praw osobom LGBT),  również zyskują na znaczeniu przestępstwa motywowane nienawiścią wobec tej grupy.

Według oficjalnych statystyk za lata 2019-2020, największa liczba zarejestrowanych przestępstw motywowanych nienawiścią dotyczy orientacji seksualnej. Nie bez powodu społeczność LGBT jest grupą chronioną. Orientacja seksualna jest jednak tylko jedną z podstaw definiowania grup chronionych przed przestępstwami motywowanymi nienawiścią i mową nienawiści. Lista podstaw (cech tożsamości) jest dłuższa i obejmuje wiek, płeć, niepełnosprawność, rasę, narodowość, język i inne cechy wymienione w Kodeksie Karnym. Widać wyraźnie, że krąg osób prawnie chronionych przed stygmatyzacją jest naprawdę szeroki. Im głośniej będziemy mówić o wszelkich formach nienawiści, tym bezpieczniejszy będzie kraj, w którym żyjemy.

Krytyka instytucji państwowych to także mowa nienawiści

Ostra krytyka polityków, urzędników i instytucji publicznych bywa nazywana podżeganiem do nienawiści lub mową nienawiści. Chociaż krytyczne komentarze, notatki i obrazy mogą być niegrzeczne, nieetyczne, a czasem nielegalne (np. zniesławienie), nie jest to to samo, co mowa nienawiści regulowana przez prawo.

Kodeks Karny zabrania podżegania do nienawiści wobec słabszych grup społecznych, określonych przez tożsamość osobową. Jest to lista wyczerpująca, a osoby publiczne, określone na podstawie zajmowanego stanowiska, charakteru ich pracy lub obowiązków publicznych, nie są na niej ujęte.

Na Litwie każdy ma prawo publicznie i bez narażenia na konsekwencje krytykować działalność instytucji państwowych i samorządowych, organów i urzędników. Osoby publiczne (politycy, urzędnicy państwowi lub samorządowi, itp.) są bardziej otwarci na krytykę niż osoby prywatne. Prawo do krytyki osób publicznych nie jest jednak bezwzględne – musi być zgodne z przepisami  ustawy o informacji publicznej.

Noty wyjaśniające oparte są na przygotowanych przez dr Dovilė Murauskienė „Zaleceniach dotyczących stosowania odpowiedzialności karnej za przestępstwa motywowanych nienawiścią i podżeganie do nienawiści” oraz na litewskich przepisach prawnych.